De initatiefnemers menen dat met behoud van het bedrijfsresultaat een reductie van 50% van de impact van chemische gewasbeschermingsmiddelen buiten het perceel ten opzichte van de referentieperiode 2012-2018, uitgedrukt in milieubelastingspunten op bedrijfsniveau, haalbaar moet zijn door gebruik te maken van het concept Geïntegreerd Gewasbeheer (Integrated Crop Managment / ICM).
Verbetering van de biodiversiteit
Uitwerking van een randvoorwaardelijke aanpak voor ICM
Ontwikkeling van een financieel risico-instrument voor de boer
Beschikbaar maken van juiste 'back-up' gewasbeschermingsmiddelen
De pilot is begonnen in 2021 en loopt drie jaar. In 2022 en 2023 is er na evaluatie met de betrokken partijen steeds besloten de pilot voort te zetten. WUR Open Teelten is ingeschakeld om de bedrijven terzijde te staan. WUR (Wageningen University & Research) heeft een plan van aanpak ontwikkeld waarlangs de pilot kan worden uitgevoerd. WUR monitort en rapporteert de resultaten wetenschappelijk verantwoord. De ICM-aanpak zoals deze is ontwikkeld bij WUR in andere projecten staat ter beschikking van de pilot.
Zesmaal per jaar wordt gemonitord door elk van de gewassen bij elk van de boeren te monitoren op gebied van onkruid, insecten en schimmels. Per monitoringsmoment wordt een monitoringsrapportage gemaakt. De WUR-expert in het projectteam draagt bij vanuit zijn rol: inhoudelijke inbreng van kennis over de ICM-aanpak.
Op moment dat gewasschade ontstaat als gevolg van beslissingen in het kader van de deelname aan de pilot staan de betrokken initiatiefnemers jegens de akkerbouwer gezamenlijk in voor de eventuele financiële gevolgen van deze schade.
De pilot is begonnen in 2021 en loopt drie jaar. In 2022 en 2023 is er na evaluatie met de betrokken partijen steeds besloten de pilot voort te zetten. WUR Open Teelten is ingeschakeld om de bedrijven terzijde te staan. WUR (Wageningen University & Research) heeft een plan van aanpak ontwikkeld waarlangs de pilot kan worden uitgevoerd. WUR monitort en rapporteert de resultaten wetenschappelijk verantwoord. De ICM-aanpak zoals deze is ontwikkeld bij WUR in andere projecten staat ter beschikking van de pilot.
Zesmaal per jaar wordt gemonitord door elk van de gewassen bij elk van de boeren te monitoren op gebied van onkruid, insecten en schimmels. Per monitoringsmoment wordt een monitoringsrapportage gemaakt. De WUR-expert in het projectteam draagt bij vanuit zijn rol: inhoudelijke inbreng van kennis over de ICM-aanpak.
Op moment dat gewasschade ontstaat als gevolg van beslissingen in het kader van de deelname aan de pilot staan de betrokken initiatiefnemers jegens de akkerbouwer gezamenlijk in voor de eventuele financiële gevolgen van deze schade.
De milieumeetlat is een puntensysteem waarmee wordt aangegeven hoe schadelijk een middel is voor het milieu. Het biedt de mogelijkheid om bij de middelenkeuze niet alleen rekening te houden met
effectiviteit en prijs, maar ook met de bijwerkingen van de middelen op de omgeving. De meetlat berekent en vergelijkt de effecten van gewasbeschermingsmiddelen op vijf criteria:
De milieueffecten van gewasbeschermingsmiddelen op waterleven, bodemleven en grondwater zijn weergegeven in milieubelastingspunten (MBP). Hoe meer milieubelastingspunten een middel krijgt, des te hoger is het risico voor het milieu. Voor waterleven, bodemleven en grondwater weerspiegelt een score van 100 MBP een laag milieurisico (CTGB).
De pilot voor geïntegreerd gewasbeheer is gestart met twee akkerbouwbedrijven: één op zandgrond in Noordoost-Nederland (akkerbouwbedrijf van de familie Otten te Geesburg) en één op kleigrond in Zuidwest-Nederland (akkerbouwbedrijf Novifarm te Numansdorp). Daarbij wordt gericht op de volgende vier gewassen:
Bij de start in 2021 zijn bij telers al diverse maatregelen zijn genomen die invloed hebben op gewasgezondheid zoals groenbemesters, grondbewerking, bouwplan, keuze uitgangsmateriaal en toepassing van bemesting. Pas in latere jaren konden deze maatregelen meegenomen worden in het palet dat nodig is om tot een geïntegreerde aanpak te komen. Dit betekent dat bij de start in 2021 de tools van de ICM-aanpak nog niet volledig toegepast konden worden.
Samen met de teler is vastgesteld wat hij/zij bij ieder van de 5 pijlers van ICM al doet om de
weerbaarheid te vergroten. Het gaat daarbij onder meer om het in kaart brengen en analyseren van:
Na de analyse is per stap bekeken wat er verbeterd kon worden en is een teeltplan opgesteld, waarvan een gewasbeschermingsstrategie onderdeel uitmaakt. Bij het opstellen van het teeltplan is rekening gehouden met de milieu-impact van de inzet van gewasbeschermingsmiddelen aan de hand van de CLM milieumeetlat. Vervolgens is de daadwerkelijke gewasbescherming vastgesteld. Van zowel de referentieperiode als van het jaar 2021, 2022 en 2023 zijn per gewas de milieubelastingspunten berekend.
De pilot voor geïntegreerd gewasbeheer is gestart met twee akkerbouwbedrijven: één op zandgrond in Noordoost-Nederland (akkerbouwbedrijf van de familie Otten te Geesburg) en één op kleigrond in Zuidwest-Nederland (akkerbouwbedrijf Novifarm te Numansdorp). Daarbij wordt gericht op de volgende vier gewassen:
Bij de start in 2021 zijn bij telers al diverse maatregelen zijn genomen die invloed hebben op gewasgezondheid zoals groenbemesters, grondbewerking, bouwplan, keuze uitgangsmateriaal en toepassing van bemesting. Pas in latere jaren konden deze maatregelen meegenomen worden in het palet dat nodig is om tot een geïntegreerde aanpak te komen. Dit betekent dat bij de start in 2021 de tools van de ICM-aanpak nog niet volledig toegepast konden worden.
Samen met de teler is vastgesteld wat hij/zij bij ieder van de 5 pijlers van ICM al doet om de
weerbaarheid te vergroten. Het gaat daarbij onder meer om het in kaart brengen en analyseren van:
Na de analyse is per stap bekeken wat er verbeterd kon worden en is een teeltplan opgesteld, waarvan een gewasbeschermingsstrategie onderdeel uitmaakt. Bij het opstellen van het teeltplan is rekening gehouden met de milieu-impact van de inzet van gewasbeschermingsmiddelen aan de hand van de CLM milieumeetlat. Vervolgens is de daadwerkelijke gewasbescherming vastgesteld. Van zowel de referentieperiode als van het de jaren 2021, 2022 en 2023 zijn per gewas de milieubelastingspunten berekend.
De milieumeetlat is een puntensysteem waarmee wordt aangegeven hoe schadelijk een middel is voor het milieu. Het biedt de mogelijkheid om bij de middelenkeuze niet alleen rekening te houden met
effectiviteit en prijs, maar ook met de bijwerkingen van de middelen op de omgeving. De meetlat berekent en vergelijkt de effecten van gewasbeschermingsmiddelen op vijf criteria:
De milieueffecten van gewasbeschermingsmiddelen op waterleven, bodemleven en grondwater zijn weergegeven in milieubelastingspunten (MBP). Hoe meer milieubelastingspunten een middel krijgt, des te hoger is het risico voor het milieu. Voor waterleven, bodemleven en grondwater weerspiegelt een score van 100 MBP een laag milieurisico (CTGB).
De pilot teeltaanpak plantgezondheid loopt inmiddels ruim drie jaar. Er is veel kennis en ervaring opgedaan over het toepassen van een geïntegreerde aanpak bij het telen van de gewassen en nog meer aandacht voor maatwerk. Tijd om die ervaringen breder te delen. In overleg met de WUR is besloten een vervolgstap te zetten in het vierde jaar van de pilot. Het gaat om een praktische werkwijze te ontwikkelen waarbij de akkerbouwer tot een zo goed mogelijk teeltplan komt, dat moet leiden tot een sterk verminderde impact van gewasbeschermingsmiddelen naar het milieu. In dat verband wordt er in de pilot steeds meer de nadruk gelegd op het implementeren van een geïntegreerd advies in combinatie met benchmarking. Via benchmarken kan de milieubelasting van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen van het eigen bedrijf met die van gelijksoortige bedrijven worden vergeleken
In deze nieuwe periode besteden de initiatiefnemers meer aandacht aan benchmarking als bewustwordings-, stimulerings- en sturingsinstrument voor zowel teler als adviseur en het verder en breder implementeren van het concept van Integrated Crop Management.
De benchmark is bedoeld om telers en adviseurs nog meer inzicht te geven wat hun advies en handelen voor impact heeft op het milieu. Door bedrijven uit dezelfde regio en met dezelfde gewasteelt en teeltdoel met elkaar te vergelijken wordt inzichtelijk hoe men scoort op de milieubelasting. Met als uitgangspunt dat de maatregelen effectief en economisch verantwoord zijn kan dan bekeken worden welke maatregelen doeltreffend kunnen worden ingezet om de milieu-impact van de teelt te verminderen met behoud van kwaliteit en opbrengst.
Het instrument dat gebruikt wordt om de milieu-impact te bepalen is de CLM Milieumeetlat. Deze berekent de impact per middel op de volgende aspecten:
De drie initiatief nemende bedrijven gaan elk met een representatieve telergroep experimenteren met het benchmarken van de milieubelasting. Het is wenselijk dat de telers die meedoen een gevarieerde benadering ten aanzien van gewasbescherming hebben. De gewassen waarmee de 3 bedrijven aan de slag gaan zijn dezelfde als in de pilot, te weten aardappelen, suikerbieten, uien en wintertarwe.
De benchmark overzichten worden in pilot verband met elkaar besproken. De discussie kan gaan over waardoor verschillen in milieubelastingspunten bij vergelijkbare teelten worden veroorzaakt, en over de overwegingen die gemaakt zijn bij de keuze en de uitvoering van de ICM maatregelen. Uiteindelijk is het de bedoeling om aan de hand van de data voor ieder bedrijf specifiek indicaties te vinden om de impact te verminderen en icm aanpak op het bedrijf te verbeteren. Daarbij worden knelpunten geïdentificeerd en wordt met elkaar gekeken naar mogelijkheden om die aan te pakken en een vermindering van de milieubelasting te realiseren.
Hieronder worden de (tussentijdse) resultaten van de pilot beschreven. Per locatie wordt specifiek ingegaan op de behaalde reductie van milieubelasting van gewasbescherming. Daarnaast is begin 2023 de BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw (BMA) geïntroduceerd. Milieubelasting van gewasbescherming is één van de KPI’s die worden meegewogen in de BMA. Waar mogelijk zijn vanaf 2022 ook de prestaties van de pilot op het gebied van de andere KPI’s van de BMA doorberekend. Deze worden onder de resultaten gericht op milieubelasting van gewasbescherming kort weergegeven.
Het jaar 2021 werd gekenmerkt door een koud voorjaar, waardoor de gewassen lang bleven kwarren en het gewas het veld niet snel dicht kreeg. De zomermaanden werden gekenmerkt door gematigde temperaturen en regelmatig neerslag. Dit resulteerde in hogere ziektedruk van Phytophthora in aardappelen en valse meeldauw in uien dan in voorgaande jaren. Daar staat tegenover dat de plaagdruk daardoor lager was.
Het groeiseizoen van 2022 was in de eerste helft van april koel en nat. De maand mei was aan de warme kant en extreem droog. De maanden juni, juli en augustus waren relatief warm en droog. Dit zijn goede omstandigheden voor de ontwikkeling van plagen. Vooral later in het seizoen waren de omstandigheden minder gunstig voor de ontwikkeling van ziektes.
Het groeiseizoen van 2023 werd gekenmerkt door een koud en nat april. Dit zorgde ervoor dat veel gewassen later gezaaid werden dan normaal. Juni en juli brachten warmte en droogte. Vanaf de derde week van juli en voor een groot deel in de maand augustus was het bovengemiddeld nat. September was droog, in tegenstelling tot de laatste drie maanden van het jaar, waarin gemiddeld meer neerslag vier dan in de eerdere pilotjaren. Dit leidde tot een lastige oogst. Gemiddeld genomen waren de omstandigheden gunstig voor de ontwikkeling van onkruiden, net als voor schimmels, waardoor de ziektedruk hoger was dan in 2022 en vergelijkbaar met 2021.
Het bedrijf in het zuidwesten hanteert een bouwplan met 1:4 aardappelen, 1:8 uien en 1:6 bieten in 2021 en 2022, en 1:8 bieten in 2023. Ongeveer 45% van het bouwplan bestaat uit rustgewassen tarwe en wintergerst. Daarnaast is er verhuur voor spruitkool. In de bedrijfsvoering wordt er geploegd. In de pilot percelen wordt geëxperimenteerd met niet kerende grondbewerking.
Rassenkeuze voor aardappelen en uien is vooral ingegeven door afzetmogelijkheden en niet door resistentie tegen aardappelziekte of valse meeldauw. Bij aardappel is resistentie tegen nematoden wel bepalend. De rassenkeus bij granen en suikerbieten wordt in hoge mate bepaald door resistentie tegen ziekten en plagen.
Op zo’n 40% van het areaal wordt een groenbemester gezaaid voor de aanvoer van organische stof. Verder wordt er deels gebruik gemaakt van organische mest.
Het bedrijf maakt gebruik van de Dacom teeltregistratie met ziekte modellen voor aardappelen, uien en suikerbieten. In de granen wordt door de telers zelf gemonitord op ziekten en plagen en op basis daarvan besloten of actie nodig is.
De spuitmachine is uitgerust met 95% driftreducerende doppen zowel in 2021-2023 als in de referentie jaren 2012-2018. Er werd in 2022 en 2023 geteeld op percelen met 1.5-3% organische stof. In de referentiejaren is daar nu ook mee gerekend, hoewel in de praktijk sommige teelten op percelen met meer dan 3% organische stof stonden.
Bij het opstellen van het gewasbeschermingsplan is nadrukkelijk gekeken naar de middelenkeus en de milieubelasting die daarmee samenhing.
In de figuren S1 t/m S3 staat de gerealiseerde milieubelasting in 2023 in vergelijking met 2022, 2021 en de referentieperiode. Klik op de grafieken voor een volledige weergave.
Het bedrijf in het noordoosten hanteert in 2023 een bouwplan met 2:5 aardappelen, 1:6 uien, 2:5 granen en 1:5 bieten. In 2022 was dat 2:5 aardappelen, 1:6 uien, 1:5 tarwe en 1:5 bieten.
In de bedrijfsvoering wordt niet-kerende grondbewerking over het hele bedrijf toegepast. Rassenkeuze voor aardappelen en uien is vooral ingegeven door afzetmogelijkheden en niet door resistentie tegen aardappelziekte of valse meeldauw. Bij aardappel is resistentie tegen nematoden en wratziekte wel bepalend. De rassenkeus bij granen en suikerbieten wordt in hoge mate bepaald door resistentie tegen ziekten en plagen.
Zo mogelijk wordt een groenbemestermengsel gezaaid voor de aanvoer van organische stof. Verder wordt er deels gebruik gemaakt van organische mest.
Het bedrijf maakt gebruik van de AgroVision teeltregistratie zonder gebruik van de ziektemodellen. De betreffende adviseur maakt gebruik van ziektemodellen voor aardappel en suikerbieten. Ten behoeve van de pilot is er gebruikgemaakt van een experimenteel Alternaria-model voor een betere timing van de eerste bespuiting.
De spuitmachine is sinds 2019 uitgerust met 90% driftreducerende doppen. In de referentiejaren 2012-2018 werd nog gespoten met 75% driftreducerende doppen. Bij het opstellen van het gewasbeschermingsplan is nadrukkelijk gekeken naar de middelenkeus en de milieubelasting die daarmee samenhing.
In de figuren S4 t/m S6 staat de gerealiseerde milieubelasting in 2023 in vergelijking met 2022, 2021 en de referentieperiode. Klik op de grafieken voor een volledige weergave.
De BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw (BMA) is ontwikkeld om de prestaties van akkerbouwers op het gebied van biodiversiteit meetbaar te maken en te gebruiken als basis voor de beloning van hun prestaties. Het maakt gebruik van een samenhangende set van Kritieke Prestatie Indicatoren (KPI’s). De BMA werd op 14 februari 2023 geïntroduceerd. In deze pilot is vanaf 2022 een aantal van de KPI’s doorgerekend voor zover gegevens beschikbaar waren:
Het areaal rustgewassen in de vruchtwisseling. In 2023 werd op het klei 47% rustgewassen (i.e. granen) geteeld en op het zand 35%. In 2022 was dat 46.8% en 16.4%. De drempelwaarde voor KPI 1 ligt op 39% en de streefwaarde op 50%.
Meet de organische stofbalans. Er is gebruikt gemaakt van het NDICEA-model om de organische stofbalans van de percelen te berekenen. De drempelwaarde is een stabiel organisch stofgehalte en de streefwaarde is een toename van het percentage organische stof in de bodem. Voor beide akkerbouwbedrijven geldt dat in 2023 de organische stofbalans stabiel is gebleven.
Meet het stikstofoverschot. Ook hiervoor is gebruik gemaakt van het NDICEA-model. De drempelwaarde op klei is 131-337 kg N / ha en op zand 38-107 kg N / ha, afhankelijk van GWT. De streefwaarde voor deze KPI is 10-50 kg N overschot / ha. Op klei is in 2023 een overschot van 48 kg N/ ha gehaald.. Op zand was er een gemiddeld overschot van 71 kg N/ ha. In 2022 was dat 32 kg N / ha, respectievelijk 105 kg N / ha.
Milieubelasting van gewasbescherming. Deze resultaten zijn hierboven uitgebreid besproken per locatie.
Meet het percentage bodembedekking en wordt bepaald door het percentage van de bodem dat bedekt is met een gewas, groenbemester of andere bodembedekker. De drempelwaarde is 60% en de streefwaarde is 100%. Op het zand was het percentage bodembedekking in 2023 66% en voor klei 81%. In 2022 was dat 50% en 78%.
Heeft betrekking op de uitstoot van broeikasgassen. Hiervoor wordt een apart traject in gang gezet waarover in een later stadium wordt gerapporteerd.
Aandeel van areaal met maatregelen voor natuur en landschap. De drempelwaarde wordt 5% van het bedrijfsareaal en de streefwaarde wordt 10%. Om deze KPI uit te rekenen is er een indexwaarde nodig voor de verschillende maatregelen. Deze is nog niet bekend en kan daarom ook nog niet berekend worden.
Meet het percentage bodembedekking en wordt bepaald door het percentage van de bodem dat bedekt is met een gewas, groenbemester of andere bodembedekker. De drempelwaarde is 60% en de streefwaarde is 100%. Op het zand was het percentage bodembedekking in 2023 66% en voor klei 81%. In 2022 was dat 50% en 78%.
Onderstaande conclusies betreffen de pilot geïntegreerd gewasbeheer op beide bedrijven in 2023:
Onderstaande conclusies betreffen de pilot geïntegreerd gewasbeheer op beide bedrijven in 2022:
Onderstaande conclusies betreffen de pilot geïntegreerd gewasbeheer op beide bedrijven in 2021:
